29 وظیفه مؤمنان در زمان غیبت امام زمان(عج) از زبان آیت الله آقا نجفی اصفهانی
آیت‌الله شیخ محمدتقی اصفهانی مشهور به «آقا نجفی» در یک‌صد سال پیش با تتبع در روایات و احادیث اهل‌بیت (ع)، پنجاه‌وچهار وظیفه مؤمنان در زمان غیبت امام زمان (عج) را در دو مجلد 25 و 29 موردی بیان می‌کند.
آقا نجفی، رساله‌ای دو جلدی با عنوان «وظیفة‌الأنام فی زمن غیبة‌الإمام» (وظایف مردم در زمان غیبت امام‌زمان) دارد که در جلد اول آن 25 وظیفه و در جلد دوم 29 وظیفه‌ای (در مجموع 54 وظیفه) که منتظران واقعی باید در غیاب امام انجام دهند، می‌پردازد.
وی در ابتدای این رساله می‌نویسد:
«به عرض برادران ایمانی می‌رساند که حقیر جمع نمودم در این مختصر جمله‌ای از اعمالی را که وظیفه مؤمنین است در زمان غائب بودن امام زمان صلوات‌الله علیه یعنی حضرت حجة بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب علیهم‌السلام که مؤمنین را سزاوار است مواظبت و عمل به آنها».
اکنون 29 وظیفه دوم با اندکی تصرف و تلخیص در پی می‌آید:
* اول؛ آنکه علما علم خود را ظاهر کنند و به کسانی که جاهل و نادانند طریق جواب مخالفین را بیاموزند که آنها حیران و گمراه نشوند و اگر حیرانند از حیرانی نجات یابند.
و در اصول کافی از معاویه بن عمار منقول است که:
به حضرت صادق (ع) عرض کردم: شخصی است روایت احادیث شما می کند و در میان مردم حدیث شما را منتشر می‌نماید و دل‌های شیعیان شما را به سبب آن محکم می‌کند او بهتر است یا عابدی که عبادت می‌کند و روایت حدیث نمی‌کند؟
فرمودند: آن کسی که روایت حدیث ما می‌کند و دل‌های شیعیان ما را با آن محکم می‌کند بهتر است از هزار عابد.
پس مقتضای احادیث مذکور و غیر آنها باید هر عاملی به قدر قوه خود اظهار علم خود نماید خصوص در این زمان که بدعتها ظاهر شده است. در اصول کافی از حضرت رسول (ص) مروری است که فرمودند: هرگاه ظاهر شد بدعتها در میان امت پس باید آشکار کند عالم علم خود را واگر نکند بر اوست لعنت خدا جل شانه
* دوم؛ آنکه مراقبت و اهتمام در ادای حقوق امام زمان (ع) هرکسی به قدر قوه خود بکند و در خدمتگزاری به آن جناب کوتاهی نکند
در بحار مروی است که از حضرت صادق (ع) پرسیدند آیا حضرت قائم (ع) متولد شده؟ فرمودند: هنوز متولد نشده است. بعد فرمودند: اگر من در زمان او می‌بودم تا زنده بودم او را خدمت می‌کردم. (البحار، ج 51، ص 148)
* سوم؛ آنکه هر وقت شخص می‌خواهد دعا بکند اول دعا به جهت آن جناب بکند و ظهور آن حضرت را از حق‌تعالی سؤال کند، بعد دعا به جهت خود بکند
و این مطلب از ملاحظه و تأمل در دعای روز عرفه از صحیفه مبارکه سجادیه واضح می‌شود. علاوه بر اینکه مقتضای کمال محبت و مراقبت در ادای حقوق آن حضرت همین است و از بعضی احادیث خاصه هم استفاده می‌شود، علاوه بر اینکه نزدیک به هشتاد فایده بزرگ از فواید دنیوی و اخروی حاصل می‌شود برای شخص به سبب دعا کردن به آن حضرت و طلب فرج و ظهور آن جناب را از حق تعالی داشتن.
* چهارم؛ آنکه به خصوص اظهار محبت و دوستی به آن حضرت بکند
به جهت حدیثی که در «غایة المرام» (جلد اول، صفحه 42) از حضرت رسول (ص) مروی است که فرمودند:
در شب معراج خطاب از جانب حضرت حق جل جلاله به من رسید که آیا می‌خواهی اوصیای خود ترا به ببینی؟
گفتم: بلی
خطاب شد نظر کن مقابل روی خود
چون نگاه کردم اشباح دوازده وصی خود را دیدم و حجت قائم مثل ستاره درخشان میان آنها می درخشید پس عرض کردم خدایا اینها کیستند؟
خطاب شد: اینها امام‌های بر حقند و اینکه میان آنها درخشان است قائم است که حلال مرا حلال می‌کند و حرام مرا حلال می‌کند (یعنی همه احکام دین را ظهار می‌کند و در زمان ظهور تقیه نمی‌شود) و انتقام می‌کشد از دشمنان من، ای محمد (ص) او را دوست بدار، زیرا که من او را دوست می‌دارم و دوست می‌دارم هرکسی که او را دوست دارد.
* پنجم؛ به یاران آن حضرت دعا نماید همچنان که در دعای «یونس بن عبدالرحمن» مذکور است.
* ششم؛ نفرین به دشمنان آن جناب کردن چنانچه در اخبار متعدده و در دعای مروی از خود آن حضرت وارد شده.
(الاحتجاج، ج 2، ص 316)
* هفتم؛ از خداوند مسئلت کنیم که ما را از یاران آن حضرت قرار دهد؛ چنانچه در دعای «عهد» و غیره وارد شده است.
* هشتم؛ آنکه در دعا کردن به آن جناب ـ خصوصاً در مجالس و محافل ـ صداها را بلند کنند، زیرا که علاوه بر آنکه تعظیم شعائرالله است ،از بعض عبارات دعای «ندبه» که مروی از حضرت صادق (ع) است استحباب و رجحان آن ظاهر می‌شود. (و آن عبارت این است: «الی متی اجار فیک یا مولای والی متی»)
* نهم؛ صلوات فرستادن بر انصار و یاران آن حضرت، زیرا که آن نوعی از دعای به آنها است و در دعای «عرفه» از صحیفه مبارکه سجادیه ذکر شده و از بعضی ادعیه دیگر نیز استفاده می‌شود.
* دهم؛ به نیابت از آن حضرت طواف کردن.
* یازدهم؛ حج نمودن به نیابت از آن حضرت.
* دوازدهم؛ نایب‌گرفتن که به نیابت آن حضرت طواف کند.
* سیزدهم؛ آنکه همه روز یا هر وقت ممکن شود، عهد و بیعت با آن حضرت را تازه کند.
بدان که معنی بیعت چنانچه اهل لغت گفته‌اند؛ عهد کردن و قرارداد نمودن است و مقصود از بیعت و عهد با آن حضرت این است که مؤمن به زبان اقرار کند و به صورت قلبی ملتزم شود که از آن جناب اطاعت نماید و هر وقت ظهور فرماید، او را یاری کند.
* چهاردهم؛ بعضی از فقها مانند محدث عاملی (ره) در وسائل‌الشیعة (ج 100، ص 464) فرموده‌اند که زیارت کردن قبور ائمه (ع) به نیابت امام (عج) مستحب است.
* پانزدهم؛ در اصول کافی از مفضل‌بن‌عمر روایت شده است که گفت:
شنیدم از حضرت صادق (ع) که فرمود: برای حضرت صاحب الامر (ع) دو غائب شدن اتفاق می‌افتد که بازگشت می‌کند در یکی از آن دو، یعنی غیبت اولی به سوی اهل خود و غیبت دومش آنقدر طول می‌کشد که گفته می‌شود مرد و در کدم وادی رفت
مفضل گوید: من گفتم چه کنیم در زمانی که آن حضرت غائب باشد و طول کشد غیبتش؟
فرمودند: اگر کسی در آن زمان ادعا کرد که منم صاحب الامر از او بپرسید و بخواهید چیزهایی را که هیچ کس غیر امام نمی‌تواند از عهده برآید و جواب گوید.
* شانزدهم؛ آنکه اگر کسی در زمان غائب بودن آن حضرت به غیبت کبری ادعای نائب بودن از جانب آن جناب را مطرح کرد، به نیابت خاصه او را تکذیب کنند و دروغگو دانند، چنانچه در توقیع شریف مروی در «کمال الدین» و «احتجاج» مذکور است.
* هفدهم؛ آنکه وقت برای ظهور آن حضرت معین نکنند و اگر کسی وقت معینی برای ظهور آن جناب بگوید، او را تکذیب کنند و دروغگو دانند.
در حدیث صحیح از حضرت صادق (ع) مروری است که به محمد بن مسلم فرمودند: هرکس برای شما وقت معین کرد، نهراسید و او را تکذیب کنید، زیرا که ما برای هیچکس تعیین وقت نمی‌کنیم. (الغیبة شیخ طوسی، ص 262)
و در حدیث دیگر از «فضیل» منقول است که گفت به حضرت امام محمدباقر (ع) عرض کردم: آیا برای این امر وقت معینی هست؟
حضرت سه دفعه فرمودند که: دروغ می‌گویند کسانی که وقت برای آن معین می‌کنند. (الغیبة شیخ طوسی، ص 262)
* هجدهم؛ تقیه کردن از دشمنان است
و معنی تقیه که واجب است این است که شخص مؤمن در جایی که در اظهار حق کردن برای او خوف ضرر عقلایی به جان یا مال یا آبروی او هست، خود را نگاه دارد و اظهار حق نکند، بلکه اگر ناچار شد به جهت حفظ جان یا مال یا آبروی خود به موافقت کردن با مخالفان به زبان با آنها موافقت کند لکن قلب او مخالف زبان او باشد.
در «کمال‌الدین» (جلد 2، صفحه 371) از حضرت امام رضا (ع) مروی است که فرمودند:
هر کس پرهیزکاری از معاصی ندارد دین ندارد و هرکس تقیه نمی‌کند، ایمان ندارد و به درستی که بهترین شماها نزد خداوند آن کسی است که بیشتر تقیه می‌کند.
پرسیدند: یا ابن رسول‌الله تا چه زمان باید تقیه کرد؟
فرمودند: تا روز وقت معلوم و آن روز خروج حضرت قائم ما (ع) است پس هر کس تقیه را پیش از خروج حضرت قائم (عج) ترک کند؛ از ما نیست.
* نوزدهم؛ توبه کردن حقیقتی است از گناهان اگر چه توبه در هر زمان بر گناهکاران واجب است، اما اهتمام به آن در این زمان از این جهت است که یکی از اسباب غائب بودن حضرت صاحب الامر (عج) و طول غیبت آن جناب، گناهان عظیم و کثیر ما است که سبب منع و حبس آن حضرت شده از ظاهر شدن، چنانچه در بحارالانوار از حضرت امیرالمؤمنین (ع) روایت شده و در توقیع شریف مروی در «احتجاج» می‌فرماید که: حبس نمی‌کند ما را از شیعیان مگر آنچه به ما می‌رسد از اعمال زشت ناپسند آنها.
* بیستم؛ در روضه کافی از حضرت صادق (ع) روایت شده که فرمودند:
هر کس از شماها طلب می‌کند لقای حضرت قائم (عج) را باید از حق‌تعالی مسئلت نماید که با عافیت او را به این فیض برساند، زیرا که حق تعالی فرستاد حضرت رسول (ص) را برای رحمت و می‌فرستد حضرت قائم (عج) را برای نقمت. (روضه کافی، ص 234)
مؤلف گوید: یعنی از خداوند طلب کنید که آنجناب را با ایمان و عافیت از ضلالت‌های آخرالزمان ملاقات نمائید تا مورد انتقام آن جناب نشوید.
* بیست‌ویکم؛ آنکه مؤمن مردم را دوست آن حضرت گرداند،
بیان نمودن احسان‌های آنجناب نسبت به آنها و برکات و خیرات وجود او برای ایشان و محبت آنجناب به ایشان و مانند اینها، و سعی نماید در بجا آوردن اعمالی که سبب محبت و دوستی آن بزرگوار با او شود.
* بیست‌ودوم؛ آنکه به‌سبب طول کشیدن زمان غیبت آن‌حضرت قلب تو قساوت پیدا نکند، یعنی دل سخت نشوی بلکه دلت نرم باشد در یاد آن‌حضرت.
خداوند در قرآن مجید در سوره حدید فرموده است:
«أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ»
(آیا مؤمنان را هنگام آن نرسیده است که دلهایشان به یاد خداوند، و آنچه از حق که نازل شده است، خشوع یابد، و مانند کسانى نباشند که پیشترها به آنان کتاب آسمانى داده شده است، و سپس روزگارشان دراز نمود، آنگاه دلهایشان سخت شد و بسیارى از آنان نافرمان بودند)
در تفسیر «البرهان» (جلد 4، صفحه 291) از حضرت صادق (ع) روایت شده که فرمودند:
«این آیه شریفه (الحدید، 16) در خصوص کسانی نازل شده است که در زمان غیبت امام زمان (عج) هستند، و بعد از آن فرمود: «اعلموا أنّ الله یُحیی الارض بعد موتها» یعنی بداند که حق‌تعالی زنده می‌گرداند زمین را بعد از آنکه مرده شده باشد.
و از حضرت امام محمد باقر (ع) روایت فرموده که فرمود:
«مراد از مردن زمین، کافر شدن اهل آن است و مراد از زنده کردن آن، احیای آن به‌ظهور حضرت قائم (عج) است که زمین را به عدل خود زنده می‌کند، و اهل آن را زنده می‌گرداند، بعد از آن که مرده باشند. (تفسیر البرهان، جلد 4، صفحه 291)
* بیست‌وسوم؛ اتفاق داشتن بر یاری امام زمان (عج) به‌این معنی که دل‌های مؤمنین با هم متفق باشد و هم‌عهد شوند در یاری آن حضرت و وفای‌به‌عهدی که با آن جناب می‌نمایند.
در توقیعی که از ناحیه مقدسه برای شیخ مفید (ره) آمده و آن آخر توقیعی است که شیخ جلیل احمد بن ابی‌طالب طبرسی (ره) در کتاب «احتجاج» (جلد 2، صفحه 325) نقل کرده است، می‌فرماید:
«اگر شیعیان ما در وفای‌به‌عهدی که بر آن ها هست؛ با هم یک‌دل و متفق می‌شدند، هر آینه ظهور من عقب نمی‌افتاد و زودتر به سعادت زیارت جمال من فائز می‌شدند.»
* بیست‌وچهارم؛ اهتمام نمودن در اداء کردن حقوق مالیه که بر ذمه آنها تعلق می‌گیرد از قبیل زکات و خمس و سهم امام (ع) و این مطلب هر چند در تمام زمان‌ها واجب است، اما در زمان غائب بودن امام اثر مخصوصی دارد که اهتمام به آن شده و سفارش و امر به آن فرموده است.
در توقیعی که از ناحیه مقدسه برای شیخ مفید (ره) آمده است، می‌فرماید:
«ما با او عهده می‌کنیم که هر کدام از اخوان دینی تو از خداوند جل شانه بترسد و آن حقوق مالیه که بر ذمه اوست از مالش بیرون کند و به مستحقش برساند ایمن و محفوظ می‌ماند از فتنه‌‌های گمراه کننده و امتحان‌هایی که عارض می‌شود، و هر کدام بخل کنند و ادا نکنند آنچه را که حق تعالی امر فرموده که بدهند و بمال عاریتی که به ایشان داده صله ننماید کسانی که را که امر فرموده بصله نمودن آنها، پس می‌باشد به این سبب زیان کار در دنیا و آخرت.» (الاحتجاج، جلد 2، صفحه 325)
* بیست‌وپنجم؛ «مرابطه» است.
بدان که مرابطه دو قسمت است: اول؛ آن است که فقها در کتاب «جهاد» گفته‌اند و مقصود از آن این است که شخص در یکی از سرحدات ـ یعنی جاهایی که نزدیک بلاد کفار است ـ بماند و اسب خود را نگاه دارد، از برای آنکه اگر کفار بر مسلمانان هجوم کنند یا قصد بلاد مسلمین کنند آنها را خبردار نماید و اگر دفاع لازم شد، دفع شر کفار را از مسلمانان بکند. و این عمل در زمان حضور امام (ع) و زمان غیبت او هر دو مستحب مؤکد است.
چنانچه علامه حلی (ره) در «الارشاد» و شهید ثانی (ره) در «روضه» فرموده‌اند، و از حضرت رسول (ص) روایت شده که: «هر میتی نامه عمل او پیچیده می‌شود و فعل او منقطع می‌شود از هنگام مردن او مگر آنکسی که مرابطه نموده باشد، در راه خدا که عمل او زیاد می‌شود تا روز قیامت و ایمن می‌شود از آن ملکی که در قبور مرده‌ها را امتحان می‌کند.»
* بیست‌وششم؛ اهتمام نمودن در تحصیل صفات حمیده و اخلاق پسندیده و بجا آوردن طاعات و عبادات شرعیه و اجتناب کردن از معاصی و گناهانی که در شرع مقدس از آنها نهی شده است.
زیرا که مراعات این امور در زمان غیبت امام سخت‌تر از زمان ظهور است، به ملاحظه زیادتی فتنه‌ها و بسیاری ملحدین و مککین که در صدد گمراهی مؤمنین می‌باشند،
و لهذا در حدیث نبوی وارد شده که فرمودند:
«یا علی! قومی که از همه کس یقین آنها عظیم‌تر و نیکوتر است، آن کسانی هستند که در آخرالزمان پیدا می‌شوند که پیغمبر (ص) را ندیده‌اند و امام آنها از نظرشان غایب است با وجود این ایمان می‌آورند به احادیث ما که در کتاب‌ها نوشته شده.» (کمال‌الدین وتمام‌النعمة، ج 2، ص 384)
و در «بحارالانوار» (جلد 2، صفحه 140) از حضرت صادق (ع) روایت شده که فرمودند:
«هر کس دوست می‌دارد که از اصحاب حضرت قائم (عج) باشد، پس باید منتظر ظهور آن‌حضرت باشد و پرهیزکاری و نیکوئی اخلاق رفتار نماید، در زمانی که انتظار آن حضرت را دارد، پس چنین کسی اگر پیش از ظهور آن بزرگوار اجلش رسید و مرد از برای او هست مثل ثواب آن کسانی که در زمان حضرت قائم (عج) باشند و او را یاری نمایند.»
* بیست‌وهفتم؛ در روزهای جمعه و عید غدیر و عید فطر و عید قربان، دعای ندبه را که متعلق به آنجناب است و در «زاد المعاد» ذکر شده است، با حالت خوش و توجه بخوانند.
* بیست‌وهشتم؛ آنکه در روزهای جمعه که متعلق به آن‌حضرت است، خود را مهمان آنجناب دانند و آن حضرت را زیارت نمایند، به این زیارت که سید بن طاووس در کتاب «جمال الاسبوع» (صفحه 37) ذکر فرموده:
«السلام علیک یا حجة‌الله فی أرضه، السلام علیک یا عین الله فی خلقه، السلام علیک یا نور الله الذی به یهتدی المهتدون ویفرج به عن المؤمنین...»
* بیست‌ونهم؛ در «کمال‌الدین» و «جمال الاسبوع» (صفحه 522) به‌سندهای صحیح و معتبر روایت شده از شیخ ثقة «عثمان بن سعید عمری» که امر فرمود به‌خواندن این دعا و فرمود:
این دعائی است که باید شیعیان در زمان غایب بودن امام (ع) بخوانند:
«اللهم عرّفنی نفسک فانک ان لم تعرّفنی نفسک لم اعرفک ولم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک صلی‌الله علیه وآله لم اعرف حجتک اللهم عرّفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ظللت عن دینی ... »
