احوال مردمان در زمان غیبت در دیدگاه امام رضا علیه السلام

غربت اسلام

ابن فضال از حضرت امام رضا (ع) و ایشان از پدرانشان از رسول خدا (ص) روایت کرده‌اند که فرمودند:

«اسلام در ابتدای ظهورش غریب بود، بعد از این هم به همان حال بر می‌گردد و غریب می‌شود، پس طوبی (خوشا به حال) به غربای اسلام.» (1)

شیخ صدوق در توضیح این حدیث می‌گوید:

در ابتدای ظهور اسلام به جهت قلت تعداد مسلمانان، اسلام غریب بود در آخرالزمان هم مسلمانان تعدادشان اندک است و آنها در اقلیت و غربت خواهند بود و بهشت و شجره مبارک طوبی در انتظار این مسلمانان است. زیرا همان گونه که مسلمین صدر اسلام بر آزار مشرکان صبر کردند، مسلمانان آخرالزمان هم در برابر کفر جهانی و ظلم و ستم آنان صبر کرده و دین خود را از دست نمی‌دهند.

محور دوستی‌ها و جدائی دلها

امام رضا (ع):

«فتنه‌ای کور (خیلی مبهم و پیچده) در راه است و ناگزیر فرا می‌رسد که هر خودی و دوست نزدیکی را سرنگون می‌کند. این فتنه زمانی است که شیعیان، سومین امام از نسل فرزندانم را گم کنند.» (2)

فتنه: یعنی امتحان سختی که انسان را می‌فریبد و ممکن است هر کسی در مقابل آن به لغزش درآید.

این امتحان آن چنان سخت است که دوستان و خواص را هم در معرض سقوط و انحراف قرار می‌دهد.

اندوه از بدعت‌ها

امام رضا (ع) به نقل از رسول خدا می‌فرمایند:

«زمانی بر می‌آید که دل مؤمن در درونش آب می‌شود چنان که سرب و آتش ذوب می‌گردد. و این بدان جهت است که گرفتاری‌ها و بدعت‌هایی در دینشان می‌بینند ولی قدرت دگرگونی آن را ندارند.» (3)

فتنه انگیزی در لباس دوستی

عالم آل محمد (ع) می‌فرمایند:

«برخی از کسانی که مودت و دوستی ما اهل‌بیت را دستاویز ساخته‌اند، زیان و فتنه انگیزیشان بر شیعیان، از دجال بیشتر است.»

از خدمتشان پرسیدند: ای فرزند رسول خدا ! چرا فتنه‌شان از دجال بیشتر است؟

فرمودند: «زیرا با دشمنان ما مهر و مودت می‌ورزند و نسبت به دوستان ما دشمنی و عداوت می‌نمایند. هرگاه چنین شد، حق و باطل به هم می‌آمیزد و حقیقت مشتبه گردیده در نتیجه انسان مؤمن از منافق باز شناخته نمی‌شود.» (4)

منکران ولایت

امام رضا فرمودند:

«هرگاه پسر امام جواد (ع) از دنیا بروند، بعد از ایشان چراغی ظاهر خواهند شد سپس مخفی خواهند شد ( یعنی امام عسکری) پس وای بر شک کننده بعد از ایشان.» (5)

تا اینکه فرمودند: چه حسرتی بزرگتر از این که افراد بسیاری به جهت شک و ضعف یقین و کمی ثبات از امر ولایت بیرون روند مگر اندکی از آنان.

امام صادق (ع) در ضمن سخنان خویش می‌فرمایند:

«وای بر شما ! امروز صبح کتاب جفر را مطالعه می‌کردم درباره مولودی تأمل می‌کردم که از دیده‌ها غایب می‌شوند و غیبت ایشان طولانی می‌شود و عمرشان دراز می‌گردد و در این زمان، مؤمنان آزمایش می‌شوند و به خاطر طولانی شدن غیبتشان، دچار تردید می‌گردند و بسیاری از آنها مرتد می‌شوند و ریسمان اسلام را از گردن خود باز می‌کنند که خداوند عزوجل در این باره فرمود: ما مقدرات هر انسانی را چون طوقی بر گردن او می‌نهیم یعنی ریسمان ولایت را از گردن باز می‌کنند. پس تأمّل در اوضاع و احوال اینان باعث ناراحتی و غصّه من شده است.» (6)

دل‌های بی قرار

امیر المؤمنین (ع) فرمودند: «اگر طالب خلافت کشته شود و صاحب عصر روی گردان شوند (غایب) و قلب‌ها در بی‌قراری بماند در آن حال دل‌های پر برکت و دل‌های بی‌برکت هویدا می‌شوند، آرزو کنندگان هلاک می‌شوند و پراکنده شوندگان و مؤمنان چقدر کم هستند، گروهی همراه با آنان جهاد می‌کنند که همراه با رسول خدا (ص) در روز بدر جهاد کردند، نه کشته می‌شوند و نه از دنیا می‌روند.» (7)

منظور از قلوب بی‌قرار، همان دل‌های شیعیان است که از این غیبت بی‌قرار و در حیرت هستند، بنابراین دلهایی که بر حق ثابت هستند، پر برکت می‌شوند و دل‌هایی که از آن سر پیچی کنند، به گمراهی و پوچی می‌گرایند که بی‌برکت هستند.

امام رضا (ع) به نقل از رسول خدا (ص) می‌فرمایند:

«سوگند به خداوندی که مرا به حق بر انگیخت فرزندم قائم با عهد و پیمانی که خدا با من بسته است غیبت می‌کنند تا جایی که اکثر مردم می‌گویند خداوند نیازی به آل محمد ندارد و گروهی نیز در ولادت ایشان شک می‌کنند.» (8)

اندوه و حرمان

قال الرضا (ع):

 « کَمْ مَنْ حَری مُؤمِنَه وَ کَمْ مِنْ مُؤمِنٍ مُتَأسِفٍ حَیْرانَ حَزینٍ عِنْدَ فِقْدانِ الماءِ المَعین » (9)

 چه بسیارند زن‌ها و مردهای مؤمن که در گم کردن «ماء معین»، دلسوخته و اندوهناک و سرگردان و ناراحت هستند.

حزن و اندوه آن‌ها ، به خاطر محرومیت از آب گوارا است، آن جا که باید از این سرچشمه فیاض بهره گیرند و عطش عشق خود را فرو نشاند، آتش هست در وجود آن‌ها شعله می‌دواند، که چرا ایشان غایب هستند.

آخر الزمان، دوره‌ای است که شیعیان، از فقدان امام خود غمگین و افسرده‌اند خوشی از میان آنها رخت بر بسته و تلخی با زندگی آنها عجین شده است.

امام علی بن موسی در این باره چنین می‌فرمایند:

« یَبْکی عَلَیْهِ اَهْلِ السَّماءِ وَ اَهْلِ الأَرْضِ وَ کُلُّ حَرّی وَ حَرّانَ وَ کُلُّ حَزینٍ لهفان » (10)

 اهل آسمان و زمین و هر زن و مرد دلسوخته و هر غمگین و اندوهناکی بر او می‌گرید.

ثابت قدمان در آخرالزمان

حضرت رسول(ص) می‌فرمایند:

«بالاترین مردم از لحاظ یقین، کسانی هستند که در آخرالزمان، پیامبری را ندیده‌اند و حجت خداوند از چشم آنها مخفی هستند و فقط به نوشته‌ای بر روی کاغذ ایمان آورده‌اند.» (11)

سپس حضرت در ضمن روایتی دیگر مؤمنان منتظر را چنین توصیف می‌کنند:

«فقط کسانی بر اعتقاد به ایشان (حضرت ولی عصر) ثابت قدم می‌مانند که خداوند، دلهای آن‌ها را بر ایمان آزموده است.» (12)

حضرت رضا (ع) در رابطه با ایمان این افراد چنین می‌فرمایند:

«پس از غیبت و حیرتی که جز مخلصین کسی در آن استوار نمی‌ماند، کسانی که مباشر روح الیقین هستند و خداوند پیمان ولایت ما را از آنها گرفته و ایمان را در قلوبشان نگاشته و آنان را به واسطه روحی از جانب خود مؤید داشته است.» (13)

امام رضا(ع) می‌فرمایند:

«افرادی که در علوم آل محمد رسوخ یافته و مراد از آن را دریافته‌اند، خداوند آنان را به ثبات نعمت داده و به یقین گرامی داشته است.» (14)

نابسامانی‌های اجتماعی
امام رضا (ع):
«هنگامی که فقر و نیازها بسیار شوند و مردم، همدیگر را انکار کنند و کسی برای حاجتی نزد برادرش برود، پس او را به غیر از ظاهری که قبلاً ملاقات کرده بود، ملاقات می‌کند و به غیر از کلامی که قبلاً از او شنیده بود، می‌شنود.» (15)

فتنه‌های بسیار سختی در نزدیکی ظهور اتفاق می‌افتد که از جمله آنها قطع رحم و بریدن خویشاوندان از یکدیگر است و باعث از بین رفتن حرمتها در بین دوستان می‌شود.

علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می‌فرماید:
«مردمان را فتنه‌ای کوبنده و آشوبی کمرشکن فرا می‌گیرد که پرده‌ها برداشته و دوستی‌ها و خویشاوندی‌های از بین می‌رود و این هنگامی است که سومین امام از نسل فرزندم از دیده‌ها ناپدید شود. » (16)

اجرا نکردن احکام و حدود الهی
حضرت رضا (ع) فرمود:
«هنگامی که قائم (عج) قیام کند به سه چیز داوری کند که احدی پیش از او داوری نکرده است:
1ـ پیرمرد زانی را می‌کشد.
2ـ مانع الزکوة را می‌کشد.
3ـ برادر از برادر اظله ارث می‌دهد.» (17)

مضمون این حدیث بیانگر این مسئله است که در آخرالزمان احکام الهی تعطیل شده و احدی جرات اجرا کردن حدود الهی را ندارد.
علی (ع) می‌فرماید:
«فقهاء آخرالزمان طبق آنچه دلشان خواهد فتوی می‌دهند و قضات به چیزی که نمی‌دانند حکم می‌کنند و بیشتر آنها به دروغ شهادت می‌دهند کسی که پول دارد، در نزد مردم عزیز و محترم است ولی شخصی که بی‌پول باشد در نزد آنها زبون و حقیر است.» (18)

دشواری حفظ دین
در آن دوران پر مخاطره با امتحانات دشوار، مؤمنان حقیقی از افراد سست ایمان باز شناخته می‌شوند.
به تعبیر زیبای علی بن موسی (ع) که می‌فرمایند:
«یُفْتَنُون کمّا یُفْتَنُ الذَهَب، یُخْلَصُونَ کَما یُخِلُ الذَهَبْ» (19)
آزمایشی، همچون آزمایش طلا ، خالص شدنی مانند خالص شدن طلا.

بنا به گفته حضرتش (ع)، مؤمنان با تحمل سختی‌ها، چون طلا گداخته شده و مانند طلای ناب از ناخالصی‌ها پاک می‌گردند.
دشواری این امتحان به حدّی است که حتّی معتقدان به ولایت و امامت نیز ممکن است از لغزش مصون نباشند.
بر این اساس، امام رضا (ع) سفارش به صبر می‌نمایند.
«اِنَّ اللهَ ـ جَلَّ ذِکْرُه ـ اَخَذَ میثاقَ اَوْلِیائِنا بِالصَّبْر» (20)
خداوند متعال، از اولیای ما برای شکیبایی بر حکومت‌های باطل، پیمان گرفته است. تو نیز در برابر حکم پروردگارت شکیبایی پیشه کن.

مشتبه شدن حق و باطل
امام رضا (ع):
«در این دوران، برخی در لباس دوستی اهل‌بیت، به فتنه انگیزی پرداخته که زیان آن از فتنه انگیزی کار دجال بیشتر است، چرا که با دوستی با دشمنان ما و عداوت نسبت به دوستان ما رفتار می‌کنند. هرگاه چنین کنند، حق و باطل به هم می‌آمیزد و حقیقت مشتبه گردید و در نتیجه انسان مؤمن از منافق باز شناخته نمی‌شود.» (21)

تباهی علم و دانش
عالم آل محمد (ع) فرمود:

«هنگامی که دانش از میان شما رخت بر بندد، از زیر پای خود فرج را انتظار بکشید» (22) (این امر ناگهانی فرا خواهد رسید)

طلب پناهگاه
ثامن الحج(ع) فرمود:

«گویا با چشم خود شیعیانم را می‌بینم که هنگام رحلت سومین فرزندم در طلب پناهگاهی هستند ولی آن را نمی‌یابند.
پرسیدند: علت آن امر چیست؟ فرمود: چون امامشان از دیده‌ها پنهان است.» (23)

کشتار دائمی
علی بن موسی (ع) فرمود:

«پیش از قیام قائم کشتاری خواهد بود که لحظه‌ای قطع نمی‌شود. پرسیدند کشتار قطع نشدنی چیست؟
حضرت فرمود: کشتار مداومی که سرد نشود و از حِدَّت و شدت آن کاسته نشود. » (24)

مدعیان دروغین
امام رضا (ع):
«از نشانه‌های ظهور آن حضرت ویرانی شام به هنگام برخورد سه لشگر از زیر پرچمهای سفیانی، اصحاب و ابقع است.» (25)

این حدیث به افرادی تکرو، کج‌رو و فرصت طلب اشاره دارد که از جهت نسبت به اهل‌بیت (ع) منسوب هستند ولی برای به دست آوردن قدرت و حکومت به ادعاهای دروغین متوسل می‌شوند تا به این وسیله افراد مذهبی و تندرو را به طرف خود جذب کنند.

پی نوشت:

1- کمال الدین و تمام النعمة (اسلامیه) ، ج 1 ، صفحه 66

وَ قَالَ اَلنَّبِیُّ ص إِنَّ اَلْإِسْلاَمَ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً فَطُوبَى لِلْغُرَبَاءِ. 

2-  بحارالانوار، ج51، ص152، ح2 ؛ «کتاب الغیبة» ، نعمانى، ص180؛ «کمال الدین و تمام النعمه»، ج2، ص370

لابُدَّ مِنْ فِتْنَةٍ صَمّاءَ صَیْلَمٍ، تَسْقُطُ فیها کُلُّ بِطانَةٍ وَوَلیجَةٍ، وذلکَ عِنْدَ فِقْدانِ الشّیعة الثالثَ مِنْ وُلْدِی ؛ یَبْکی عَلَیهِ أهلُ السَّمَاءِ وَأهْلُ الأرْضِ وَکُلُّ حَرِیٍّ وَحَرّان، وکُلُّ حَزِینٍ لَهْفَان.

3- وسایل الشیعه، ج16، باب 5، ص140.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص : یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ یَذُوبُ فِیهِ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ فِی جَوْفِهِ کَمَا یَذُوبُ الْآنُکُ فِی النَّارِ یَعْنِی الرَّصَاصَ وَ مَا ذَاکَ إِلاَّ لِمَا یَرَى مِنَ الْبَلاَءِ وَ الْأَحْدَاثِ فِی دِینِهِمْ وَ لاَ یَسْتَطِیعُونَ لَهُ غَیْراً.

4- وسائل الشیعه؛ ج ۱۶؛ ص ۱۷۹

إِنَّ مِمَّنْ یَنْتَحِلُ مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ -مَنْ هُوَ أَشَدُّ فِتْنَةً عَلَى شِیعَتِنَا مِنَ اَلدَّجَّالِ -فَقُلْتُ بِمَا ذَا قَالَ بِمُوَالاَةِ أَعْدَائِنَا وَ مُعَادَاةِ أَوْلِیَائِنَا إِنَّهُ إِذَا کَانَ کَذَلِکَ اخْتَلَطَ الْحَقُّ بِالْبَاطِلِ وَ اشْتَبَهَ الْأَمْرُ فَلَمْ یُعْرَفْ مُؤْمِنٌ مِنْ مُنَافِقٍ .

5- غیبت نعمانی، ص 186 ؛ بحارالانوار، ج 51 ، ص 157

إِذَا مَاتَ ابْنِی عَلِیٌّ بَدَا سِرَاجٌ بَعْدَهُ ثُمَّ خَفِیَ فَوَیْلٌ لِلْمُرْتَابِ وَ طُوبَى لِلْعَرَبِ الْفَارِّ بِدِینِهِ...

6- الغیبه طوسی، ص 168 ؛ منتخب الاثر، ص 251 ؛ بحارالانوار، ج51 ، ص 219

7- بشارة الاسلام فی علامات المهدی، ص 79 ؛ معجم احادیث الام المهدی، ج4 ، ص150 ؛ الغیبة نعمانی، ص 195 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 137 ؛ روزگار رهایی، ج1، ص 410

«إِذَا هَلَکَ الْخَاطِبُ وَ زَاغَ صَاحِبُ الْعَصْرِ وَ بَقِیَتْ قُلُوبٌ تَتَقَلَّبُ فَمِنْ مُخْصِبٍ وَ مُجْدِبٍ، هَلَکَ الْمُتَمَنُّونَ وَ اضْمَحَلَّ الْمُضْمَحِلُّونَ، وَ بَقِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَ قَلِیلٌ مَا یَکُونُونَ ثَلاَثُمِائَةٍ أَوْ یَزِیدُونَ تُجَاهِدُ مَعَهُمْ عِصَابَةٌ جَاهَدَتْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص یَوْمَ بَدْرٍ لَمْ تُقْتَلْ وَ لَمْ تَمُتْ .»

8- کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص 51؛ بحارالانوار، ج51، ص68 ؛ روزگار رهایی، ج1، ص318

«وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً لَیَغِیبَنَّ اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَیْهِ مِنِّی حَتَّى یَقُولَ أَکْثَرُ النَّاسِ مَا لِلَّهِ فِی آلِ مُحَمَّدٍ حَاجَةٌ وَ یَشُکُّ آخَرُونَ فِی وِلاَدَتِهِ...»

9- عیون اخبار الرضا، ج2، ص7 ؛ اثبات الهداة ، ج5 ، ص70 ؛ بحارالانوار، ج51 ، ص152

10- همان

11- بحارالانوار، ج52، ص125 ؛ الزام ناصب، ج1، ص 415

« أَنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ یَقِیناً قَوْمٌ یَکُونُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ یَلْحَقُوا اَلنَّبِیَّ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ اَلْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ فِی بَیَاضٍ.»

12- الزام الناصب، ج1، ص 186 ؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج1، ص253 ؛ بحالارانوار، ج 36، ص250 ؛ ینابیع المودة، ج3، ص 238 و ص399

«ذاک الّذی یغیب عن شیعته و أولیائه غیبة لا یثبت فیها على القول بإمامته إلاّ من امتحن اللّه قلبه للإیمان»

13- کمال الدین و تمام النعمة، ج1 ، ص304 ؛ بشارة الاسلام، ص 78 ؛ اثبات الهداة، ج5، ص79 ؛ بحارالانوار، ج51 ، ص110

«بَعْدَ غَیْبَةٍ وَ حَیْرَةٍ فَلاَ یَثْبُتُ فِیهَا عَلَى دِینِهِ إِلاَّ الْمُخْلِصُونَ الْمُبَاشِرُونَ لِرَوْحِ الْیَقِینِ الَّذِینَ أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِیثَاقَهُمْ بِوَلاَیَتِنَا وَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمٰانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ»

14- الغیبة نعمانی، ص 186

«... و الراسخون فی علم آل محمد ع الراوون لأحادیثهم هذه العالمون بمرادهم فیها الدارون لما أشاروا إلیه فی معانیها الذین أنعم الله علیهم بالثبات و أکرمهم بالیقین»

15-  بشاره الاسلام، ص 146 و ص150 ؛ بحارالانوار ج 52، ص 185 ؛ الکافی، ج12، ص281

«إِذَا اشْتَدَّتِ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ وَ أَنْکَرَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فَعِنْدَ ذَلِکَ تَوَقَّعُوا هَذَا الْأَمْرَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الْحَاجَةُ وَ الْفَاقَةُ قَدْ عَرَفْنَاهَا فَمَا إِنْکَارُ النَّاسِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً قَالَ یَأْتِی الرَّجُلُ أَخَاهُ فِی حَاجَةٍ فَیَلْقَاهُ بِغَیْرِ الْوَجْهِ الَّذِی کَانَ یَلْقَاهُ فِیهِ وَ یُکَلِّمُهُ بِغَیْرِ الْکَلاَمِ الَّذِی کَانَ یُکَلِّمُهُ»

16- روزگار رهایی، ج1 ، ص343

17- بحارالانوار، ج52، ص309 ؛ اثبات الهداة، ج5، ص113 ؛ بشارة الاسلام، ص330

«لَوْ قَدْ قَامَ اَلْقَائِمُ لَحَکَمَ بِثَلاَثٍ لَمْ یَحْکُمْ بِهَا أَحَدٌ قَبْلَهُ یَقْتُلُ الشَّیْخَ الزَّانِیَ وَ یَقْتُلُ مَانِعَ الزَّکَاةِ وَ یُوَرِّثُ الْأَخَ أَخَاهُ فِی الْأَظِلَّةِ»

18- الزام الناصب، ج2، ص154 ؛ بشارة الاسلام، ص108

«و فقهاؤهم یفتون بما یشتهون، و قضاتهم یقولون ما لا یعلمون، و أکثرهم بالزوّر یشهدون! . من کان عنده دراهم کان موقّرا مرفوعا، و إن کان مقلاّ فهو عندهم موضوع»

19- الغیبة نعمانی، ص202 ؛ کافی، ج6 ، ص322 ؛ بحارالانوار، ج52 ، ص115

20- روزگار رهایی، ج1 ، ص390 ؛ بحارالانوار، ج53 ، ص89 ؛ الزام ناصب، ج2 ، ص290 ؛ الکافی، ج12 ، ص324 ؛ مسند الامام الرضا، ج1 ، ص244

21- بحارالانوار، ج72 ، ص391 ؛ مسند الامام الرضا، ج1 ، ص102 ؛ وسائل الشیعة، ج16 ، ص179

«إنّ ممّن ینتحلُ مودّتنا أهلَ البیت، من هو أشدُّ فتنةً علی شیعتِنا من الدّجّال.

فقلتُ: بماذا؟

قال: بموالاتِ أعدائِنا و معاداةِ أولیائِنا. إنّه إذا کان کذلک، اختلطَ الحقُّ بالباطل و اشتبهَ الأمرُ فلم یُعرَف مؤمنٌ من منافقٍ»

22- بحارالانوار جلد 51 صفحه 155 ؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج2، ص381 ؛ بشارة الاسلام، ص228 ؛ الکافی، ج6 ، ص247 ؛ الغیبة نعمانی، 187

 «إِذَا رُفِعَ عَلَمُکُمْ مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِکُمْ فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِکُمْ»

23- کمال الدین و تمام النعمة، ج2 ، ص480 ؛ بحار الانوار، ج51 ، ص152 ؛ علل الشرایع، ج1 ، ص245 ؛ عیون اخبار الرضا، ج1 ، ص273 ؛ اثبات الهداة، ج5، ص69 ؛ منتخب الاثر، ج2 ، ص266

«کَأَنِّی بِالشِّیعَةِ عِنْدَ فَقْدِهِمُ اَلثَّالِثَ مِنْ وُلْدِی کَالنَّعَمِ یَطْلُبُونَ اَلْمَرْعَى فَلاَ یَجِدُونَهُ قُلْتُ لَهُ وَ لِمَ ذَاکَ یَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ قَالَ لِأَنَّ إِمَامَهُمْ یَغِیبُ عَنْهُمْ فَقُلْتُ وَ لِمَ قَالَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا قَامَ بِالسَّیْفِ»

24- بحارالانوار، ج52، ص182 ؛ الغیبة نعمانی، ص271 ؛ بشارة الاسلام، ص222 ؛ منتخب الاثر، ج3 ، ص84 ؛ مسند الامام الرضا، ج1 ، ص336 ؛

«قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ قَتْلٌ بُیُوحٌ، قُلْتُ وَ مَا الْبُیُوحُ؟ قَالَ دَائِمٌ لاَ یَفْتُرُ.»

25- روزگار رهایی، ج2، ص993

«من علاماته أن یکون خراب الشّام حین التقاء الرّایات الثّلاث فیها: الأبقع، و الأصهب، و السّفیانىّ»